Słonecznik – od zasiewu do zbioru

Słonecznik – nowość w ofercie

Słonecznik to roślina jednoroczna, obcopylna z rodziny astrowatych. Zastosowanie słonecznika jest czterokierunkowe: słoneczniki oleiste, konsumpcyjne, pastewne i ozdobne.

W Polsce głównym kierunkiem jest uprawiany na olej. Słonecznik jest wartościową pozycją do uprawy w polskich warunkach ponieważ stanowi alternatywę dla rzepaku na słabszych stanowiskach, ale najlepiej plonuje na stanowiskach o głębokim profilu glebowym, dość żyznym z uregulowanym pH 6,1-7,2. Pola powinny należeć do szybko nagrzewających się, bez tendencji do zaskorupiania się. Słonecznik nie toleruje stanowisk podmokłych i zimnych.

W Polsce, ze względu na warunki klimatyczne, powinniśmy siać odmiany wczesne i średnio-wczesne. Słonecznik wymaga dobrze uprawionej gleby, głęboko spulchnionej ze względu na rozległy system korzeniowy. Książkowy (optymalny) termin siewu jest między 15-25 kwietnia, ale szczególne istotna jest temperatura gleby, która powinna mieć ok.8°C. Słonecznik jest rośliną ciepłolubną, niższa temperatura gleby spowoduje wydłużenie i nierównomierność wschodów, co wpłynie negatywnie na skuteczność walki z zachwaszczeniem.

Głębokość siewu ok. 3-4 cm. Na glebach cięższych możemy siew nieco spłycić 2-3 cm. Na stanowiskach lżejszych powinniśmy siać nieco głębiej do 4 cm.

Optymalna norma wysiewu to 65 000 – 75 000 nasion/ha. W przypadku słabszych gleb lub późnego siewu zaleca się obniżenie normy wysiewu do -10%. Nie zaleca się zwiększania norm wysiewu, ponieważ zwiększa się konkurencja wśród roślin o światło, wodę i składniki pokarmowe oraz ryzyko wystąpienia chorób, występuje również zjawisko wykształcania mniejszych koszyczków. Zbyt niska obsada to nierównomierne dojrzewanie koszyczków oraz ryzyko wystąpienia wylegania łodygowego. Optymalną obsadę uzyskamy np. w rozstawie między rzędami 75 cm, a odległość pomiędzy niełupkami wynosi 18-20 cm (siewnik kukurydziany) lub w rozstawie 45 cm, wtedy niełupki oddalone co 30 cm (siewnik buraczany). Dostępne odmiany:

Jakie stosować nawożenie w uprawie tej rośliny?

Zalecenia nawozowe dla słonecznika uprawianego w Polsce:

• N 70-100 kg/ha – przenawożenie N skutkuje opóźnieniem kwitnienia i dojrzewania oraz redukcję zawartości oleju w niełupkach, wysoką wilgotnością plonu oraz wyższą podatnością na choroby
• P₂O₅ 70-90 kg/ha, K₂O 140-180 kg/ha, Ca 45 kg/ha, Mg 20 kg/ha, S 20 kg/ha. Dokarmianie mikroskładnikami 400 g Bor i 15 g Molibden (szczególnie na glebach o niższym pH).

Nawożenie przedsiewne – całość planowanego nawożenia makroskładnikami pod słonecznik (poza azotem) – dajemy przedsiewnie i mieszamy z glebą.

Nawożenie startowe – wpływa korzystnie na rozwój słonecznika. Najlepiej stosować około 20kg N i 20 kg P₂O₅. W przypadku stosowania podsiewacza nawóz umieszczamy 5 cm głębiej i 5 cm w bok od ziarniaka – takie same zasady jak w przypadku kukurydzy.

Nawożenie pogłówne – w fazie 4 liścia stosujemy drugą dawkę azotu w formie RSM lub saletry amonowej. Uzupełniamy azot do zakładanej normy. W tej samej fazie rozpoczynamy dokarmianie dolistne mikroelementami – kluczowe to Bor i Molibden. W przypadku braku stosowania nawożenia organicznego warto też zadbać o cynk, żelazo i mangan. Powtarzamy zabieg dokarmiania dolistnego po 14 dniach.

Pojawianie się pąka kwiatowego (po około 60 dniach od siewu) to druga faza krytyczna, w której wzrasta pobierane mikro i makroelementów. Trwa ona do fazy dojrzewania niełupek. BOR odpowiada on za wydajność zapylenia i zawartość oleju. MOLIBDEN wpływa na efektywne pobieranie azotu, potrzebny jest szczególnie na kwaśnych glebach. Słonecznik pozytywnie reaguje na jesienne nawożenie obornikiem w ilości 20-30 t/ha, wykorzystanie azotu i fosforu wynosi około 30%, natomiast potasu 50% w pierwszym roku od aplikacji.

Ochrona słonecznika przed zachwaszczeniem

W uprawie słonecznika możemy wyróżnić 3 podstawowe strategie herbicydowe:

1. Odmiany konwencjonalne – nie posiadają specyficznej cechy odporności odbiegającej od odporności gatunku. Substancje czynne stosowane do ochrony plantacji:
   • Przedsiewnie i przedwschodowo:
     • Glifosat 2,5 l/ha+ adiuwant wspomagający
   • Posiewnie i przedwschodowo (do 3 dni po siewie):
     • Prosulfokarb do 3200 g/ha
     • Aklonifen do 1800 g/ha
     • Pendimetalina do 1600 g/ha
     • S-metolachlor do 1200 g/ha
     • Metobromuron do 1500 g/ha
     • Dimetanamid-P do 850 g/ha
   • Powschodowo (od 1 pary liści BBCH 12 do wydłużania pędu):
     • Graminicydy:
       • Chizalofop-P-etylowy do 150 g/ha
       • Cykloksydym do 500 g/ha
       • Fluazyfop-P-butylowy do 260 g/ha
       • Kletodym do 240 g/ha
2. Odmiany z zastosowaną technologią Clearfield® i Clearfield® Plus (CL i CLP) – odmiany wyselekcjonowane wg tradycyjnej technologii hodowlanej, które posiadają dodatkową genetyczną odporność na imazamoks . Odmiany w nazwie posiadają indeks „CL lub CLP”. W ochronie odmian CL i CLP wskazane jest stosowanie klasycznej ochrony herbicydowej z dodatkową możliwością ochrony powschodowej (rozszerzonej w stosunku do graminicydów) preparatami zawierającymi substancję aktywną imazamoks do 50 g substancji aktywnej/ha.
3. Odmiany Express® lub TMB (SU) – odmiany wyselekcjonowane wg tradycyjnej technologii hodowlanej, które posiadają dodatkową genetyczną odporność na tribenuron metylowy z grupy sulfonylomoczników. Posiadają w nazwie indeks „SU”. W ochronie odmian SU wskazane jest stosowanie klasycznej ochrony herbicydowej z dodatkową możliwością ochrony powschodowej (rozszerzonej w stosunku do graminicydów) preparatami zawierającymi substancję aktywną tribenuron metylowy z grupy sulfonylomoczników.

Ochrona fungicydowa

Obecnie uprawy słonecznika w Polsce są wolne od dużego nasilenia patogenów i szkodników. Wynika to z jeszcze ze stosunkowo małego nasilenia uprawy słonecznika w rotacji. Mimo to możemy wyróżnić kilka szkodników, które występują na tej roślinie.

Choroby grzybowe

Materiał siewny słonecznika jest zabezpieczony zaprawą grzybową, która chroni rośliny przed alternariozą, szarą pleśnią, zgorzelą siewek i fuzariozą. W przypadku dużego nasilenia słonecznika i rzepaku w rotacji, wysokiego uwilgotnienia gleby i niższych temperatur możliwe jest wystąpienie:

• zgnilizny twardzikowej ,szarej pleśni, suchej zgnilizny słonecznika, mączniaka rzekomego– szczególnie w przypadku występowania rzepaku w rotacji zalecany jest zabieg preparatami zawierającymi substancje czynne:
  • strobiluryny np. azoksystrobina do 125 g/ha
  • triazole np. protiokonazol do 200 g/ha
  • karboksyamidy
  • Preparaty biologiczne np. Xilon zawierający Trichoderma asperellum szczep T34 10 kg/ha

Terminy wykonywania zabiegów fungicydowych w słoneczniku:

Najczęściej stosuje się jeden zabieg w fazie 6 pary liści BBCH 16, jednak jest możliwość dzielenia dawek w przypadku dużego ryzyka wystąpienia chorób oraz dysponując odpowiednim sprzętem (opryskiwacz samojezdny, ciągnik o wysokim prześwicie), celem osiągnięcia możliwie najlepszej ochrony plantacji:

• 1-szy zabieg gdy słonecznik ma 4 pary liści BBCH 14 lub osiągnie wysokość około 30cm,
• 2-gi zabieg do fazy zwartego koszyczka.

Ochrona insektycydowa – szkodniki i pasożyty słonecznika

Ptaki – największe i najczęstsze zagrożenie w uprawie słonecznika. Bezpośrednio po wschodach plantacje uszkadzają gołębie grzywacze. W ostatniej fazie tuż przed zbiorem duże szkody wyrządzają wróblowate. Skuteczną ochroną przed ptakami są odstraszanie mechaniczne lub dźwiękowe oraz zakładanie plantacji powyżej 10 ha.

Mszyce i szkodniki wielożerne– w przypadku silnego nalotu mszyc należy wykonać zabieg pyretroidem .

Orobanche – zaraza słonecznika – rośliny są atakowane przez pasożytniczą roślinę z rodziny zarazowatych. Powoduje do 30% straty plonu słonecznika na świecie. Zaraza atakuje system korzeniowy i pobiera z niego wodę i substancje odżywcze. Pojedyncza sztuka może wytworzyć do 50 tys. nasion, które mogą przetrwać w glebie wiele lat. W Polsce występuje jak na razie tylko na południowym wschodzie. Metodą walki z zarazami jest przerwa w rotacji i wykorzystanie kukurydzy jako rośliny fitosanitarnej. Odmiany w typie Clearfield® Plus, które są odporne na specyficzne rasy zarazowatych.

Szkodniki glebowe – drutowce, pędraki, rolnice – brak rejestracji w uprawie słonecznika. Preparaty działające na drutowce to granulaty zawierające cypermetrynę.

Ślimaki – w sprzyjających warunkach wilgotnościowych, początkowych fazach rozwojowych słonecznika mogą wywołać duże straty. Stosuje się głównie metaldehydy.

Kiedy rozpoczynamy zbiór słonecznika?

Dojrzałość słonecznika rozpoznajemy po dojrzałości koszyczka. Niełupka jest już dłuższy czas dojrzała i badanie wilgotności samych niełupek nie jest wyznacznikiem optymalnego terminu zbioru. Koszyczek posiada w swojej budowie gąbczastą strukturę, która zatrzymuje wodę i oddaje ją podczas zbioru na niełupki.

Optymalny termin zbioru to faza brunatnienia tylnej części koszyczka. Możliwe jest osiągnięcie wilgotności zbliżonej do wymaganej do magazynowania, jednak jeśli jest wyższa należy słonecznik dosuszyć w niższych temperaturach niż kukurydzę (samozapłon) oraz by nie występowały większe straty, zagrzewanie, zakiszanie, pleśnienie i jełczenie.

Zbiór słonecznika najlepiej wykonać kombajnem z dedykowaną przystawką do tej rośliny, która minimalizuje straty. Pozwala na siew w optymalnej rozstawie rzędów dla słonecznika (45-75cm). Zbiór kombajnem z hederem zbożowym nie jest zalecany, jedynie w ostateczności ponieważ straty mogą sięgać 500-1000 kg/ha. Użycie przystawki kukurydzianej również wymaga modyfikacji. Niemodyfikowana może doprowadzić do większych strat niż heder zbożowy. Wymagane ustawienia maszyny: niższe obroty wałków wciągających, zwężenie szczelin do minimum, zmniejszenie szybkości łańcuchów, zastosowanie siatek o drobnym oczku z boku i w tylnej części przystawki. Koszyczki są kruche i przy normalnej pracy przystawki działają zbyt agresywnie na koszyczki słonecznika – wciągają je w dół, rozłamują, wyrzucają niełupki poza przystawkę. Dostępne są gotowe elementy do modyfikacji u producentów przystawek w cenie od kilku do kilkudziesięciu tysięcy złotych.

Więcej o maszynach do zbioru opowiedzą nasi doradcy

Autor: Maciej Marczewski, Produkt Menadżer Słonecznika KWS